A Chuai Zo Ta

~Lalchhuanmawia Tochhawng

Some people come into our lives and quickly go.
Some people move our souls to dance. They awaken us to new understanding

with the passing whisper of their wisdom.
Some people make the sky more beautiful to gaze upon.
They stay in our lives for awhile, leave footprints on

 our hearts, and we are never ever the same.
~ by Flavia Weedn ~

          Aizawl bazara ka tei rawlai vel mai mai chuan tum loh deuhin tunhma lama ka lo buaipui fê tawh thin nula pakhat, khawvel nula awm chhun emaw ti hiala ka lo buaipui tawh chu ka tâwk ta phut mai a. Kan phu dun zawk a ni ber mai. A hmêl chu a that ngaiin a la tha reng a. A sam lah chu a ngai têin a la nalh em em si. Mahse tlêmin a lang cher deuh hlek a, a dawldang deuh hlek bawk. A zak chu a sen ap ap a. Kei pawh eng ruai ka ni lo. Tawng nachang hre mai lovin kan inen a. Rilrua ka hmuh châk em em ni mah se ka han hmuh tâkah chuan nuam ka ti chiah lo. Tunhma ang kha chu la ni ila hlim takin kan inbia ang a, restaurant-ah emaw chawl dunin duhzawng kan inhrilh tawn melh melh ang a, kan phun dun sep sep ang. A nih loh vêk leh an thutthlengsei dup nuam bik lo takah chuan a nuam lo tih pawh hre lovin kan thu ngawi reng ang a, a kut zum no chik chekte chu duhthawh takin ka khalh sak neuh neuh dawn a ni.

A hming ka lam rik lohna chin pawh hi a rei ta khawp mai; tunhma zawng zawnga mihring hming ka ziah zin ber leh lam zir ber thin kha tunah chuan ka hmuiah hian a hming a ri ngai ta lo va, ka pen hmawrin a ziak ngai ta hek lo. A lungchhiat thlâk asin! 

Amah avang hian lungngaihna zan thim chhah ber ber ka tâwn tlang tawh a. Beidawnna khuarkhurum thim chhah rapthlâk zet maiah rilru mangang, chau leh nguiin hun rei tak ka tâng tawh a. Beidawn tâwp lam, thaw feih feiha he lei hringnun hi ka hman liam fê hnu-ah thi lova ruangin chu lungngaihna chirhdûp chu ka chhuahsan a. Chirh kâi lei luai, berh phengphung chungin he Zoram, thâl romei zâm pâwt chiaina ram, thlasik tûka sava hram chiah chiahna thin leh tlâng sâng lui fim luan hek hekna hmun, boruak thiang leh Tlaizawng pâr inpawlhna ram chhuahsanin vairam lamah hmasawnna rahbi dapin ka kal ta a.

      Vairam ka kal dawn ni chuan zingah an vêng hla tak lam chu ka pan vang vang a. An in te reuh tê, vêng keltil, vaihlenhlo thenawm maia awm chu ka pan vang vang a ni. Chaw kan ei dun a. Hmêltha ka tihna leh a tisa nalh tia ka itnate chu ka kawchhungah hian a so but but mai a. A hun leh hmunin a zir lo va, kan inkâr boruakin a zir tawh hek lo. A che vel chu ka lo en reng a. Mi melh zauh paha a nui ver ver te, a taksa hleitling zet zawt leh a mal mum talh mai che velte chu ka lo it a, chu chu zêp pawh ka tum hran lo.

      Chaw eia kan thu dun chu a pa leh an mikhual pakhatin min kilpui ve si a, ka zak ang reng khawp mai. Zawi muang fân raih, hmanhmawhna nei reng reng lovin ka ei a, a bula chaw ka vawikhat eina a ni a, ka puar leh puar loh pawh ka hre chiang chiah lo. A hmelthatna te, a rimtui inhnawih nam chem chem te, amah hrim hrim ka itna leh hmangaihna chuan min zem chiai chiai a, ka chaw ei lai chu ka theihnghilh lek lek thin a ni. 

Chaw ei khamah lêng chhuak turin kan insiam a. Kan insiam ti ila kei chu inpeih saa kal ka ni a. A thawmhnaw inbel tur thlanga a che vel chu ngawi rengin ka lo en leh ngawih ngawih thin. Khua a nawm vak loh avang leh a hma lawk pawha ruah a lo sur nghek tawh avangin May thla chawhnu lam mah nise thawmhnaw lum lam a inbel a. A sam chu a chhip lamah a huih chho va, hnawihsen a inhnawih tai hlar bawk a. A inchei zo rawn chhuakin min nuih var var leh a rimtui inhnawih thar danglam tak rawn nam chhuak chem chem te chu tawrh har ka ti kher mai. Chutihlaia ka rilru leh duhthusam chu a taka thlentir theih nise Setana a lawm hlein ka ring; mahse chu chu engtikahmah a takin a thleng dawn lo tih ka hre chiang hle mai a. Chu tak chuan khawvel hi a tihrehawm a, lung a tileng em em bawk. 

Kan chhuak ta chu town bus-ah kan chuang a. Chumi hnu-ah kein engemaw chen kan kal leh a, tichuan town bus danga lâwnin an office lamah min kalsan ta a. Chumi tuma a bus chuang turin, “Rawn chuang ve leh mai rawh” tih paha min rawn nuih var var lai chu ka mitthla-ah hian a la cham reng a. A tawng rite pawh kum sawmhnih chuang zet liam tawhah hian nimin lawk ami ang mai khan ka la hre chiang a ni. 

Chumi tlai chuan kei pawhin bus-in Aizawl ka chhuahsan a. Ka lung a lêng kher mai. Amaha beiseina ka neih vang leh min lo nghâk reng se ka tih avanga lungleng erawhchu ka ni lo. Vairamah hun rei tak ka awm a. Mizoram ka haw chhuah leh hnua a chanchin ka hriat hmasak ber chu a lo nuthlawi tawh thu a ni. Mahse chu chu ka tân thil mak a ni lo va, rilru tihnat thar lena tur pawh a awm chuang lo; thil ni tura ngaihsa a ni.

Thangkhat lian zet kal tawha kan intawn tirh chuan, “Keini te zawng duh tak tak tlak kan ni lo’ tiin thiam takin min hnar a. Mahse beidawng har tak mai ka ni a. Tleirawl rilru so phut lâi, mahni inrin tawkna kan neih len lai leh khawvel hi a tha lam zawng hlira kan thlir lai a la ni a. Chuvang chuan emaw ni, nge ka duh lutuk vang zawk, min duh lo phal tak tak hian ka ring lo a ni. Lehkha ka thawn a, min chhang lo. Ka lên chângin min be tha viau lawi si. Ka bulah a nuihin ka lawm a, ka ngaih a tha em em thin. Mahse ka bula a nuih ang chuan mi bulah nui se ka ngaih a tha lova, chaw ei a tui lo hial thin si.

Ka tum ang leh duh anga min chhan loh tumte a tam em em a. Ka beidawn tawh lama rin aia min biak that erawh chuan  ngaih a tha leh hma em em si. Mi bula ka hming pum a sawiin ka lo ip chawih chawih a, ka hming phel, mi min kohna anga min kohin ka ngaih a tha chuang si lo. Min duh ve leh duh ve loh ka hriat chian hma, tuilâi rapa a awm lâi chuan a tlangval kawm deuh leh amah ngaizawng ve mai thei tura ka rin, keimah pawhin ka rualpui leh tlukpui, tluk chiah loha ka inhriatte chu ka thik deuh chawt a ni zel mai a. Chuvang chuan ka hmangaihnate chu zual deuh deuh nite’n ka hre bawk.

Hun engemaw chen dinhmun khirh tak, kal ngaihna hre lovin ka awm a. Bei ka tihdawn dawn chuan uihawm ka tiin ka hmangaihna thang mêk, la thang zel tur nia lang chu dan theih niin ka hre si lo. Chu lo rengah min duh ve deuh tlat hian ka hre si a. Chutianga rin theih tur chuan a mitah ‘de’ zeuh zeuh hmuh tur a awm ve tlat lawi si a ni. Beidawng lova chhunzawm dawnin tihvak ngaihna ka hre si lo. Mi fate hian engtin nge an ngaihzawng, an hmangaih ngawih ngawihte hi an chhai thluk theih bik chu aw ka ti a. Lehkhathawnte lah chu pakhat ringawt pawh vawisawm chuang laite ziak nawnin ka uluk ve a. Tawngkam lam erawh chu ka tlachham hle mai a, chu chu ka harsatna lian ber pawh a ni. Kal zel ngaihna ka hre lo va, a thiannu ka va hmu leh ringawt thin.

A tâwpa tâwpah zawng, thiante puihna leh taimâkna zârah a hmin ve ta hram a. Min duh ve tak tak nia ka hriat hnu chuan ka hlim em em a. Khawvelte hi ka hmu thar sur vek mai a ni. Ka rilru a hlim em avangin kan in bul vel pangpârte chu mawi ka tithar leh a. Chutihlai ngat chuan khawvel hi a la danglam zel dawn tih ka hre lo va, hriat pawh ka tum lo. Pang a dam a, kan inkara hmangaihna lo thang lian mêk chu kan chawm dun theih dawn phawt chuan khawvel letliama ka rualpuite ka awt bik lo.

A hmêl chu keini ang thingtlang khaw kilkhawrahte chuan a kêu pâwl tak chu a ni ve a. Mahse cinema film leh lehkhabua sâp nula hmeltha tak tak thlalak kan hmuh thinte nen chuan khaikhin chi a ni kher lo vang. Han en thuak pawhin Mizo nula, thingtlang khuaa seilian, lehkha zirna lamah pawh mi aia chungnung bik lem lo tih a hriat mai theih awm e. Chutihlai, kan inhmêl duh tirh lai vel ngat chuan  Cambridge University leh Oxford University awmna zâwt ila a hre kher lo vang. BBC leh CNN a en thin leh thin lohvah ka buai lo va, a hun kal zelah engang mi nge nih a tum ka ngaihtuah hek lo. Khawvel thila a fin leh fin loh leh an in chhûng khura a mizia chu eng pawh nise engmahin a quality chu a tihniam pha tak tak lo a ni ber e.

Tlangval naupang lam ka nih chu thuhran, a zei lo chi leh nula hmâa dawihzep chi, rem hre lo zet mai ka ni a. A duhzawng leh ngainat zawngte dâwp chhuah a, a titi duhzawng han vawr pui vel lah chu ka thiam der si lo. Amah leh an chhungte chanchin sawipui a, zawh sek lah chu mi ti kher kher, mi dil chhût min tih ka hlau va. Keima chanchin han sawi dawn ila mahni chanchin sawi nuam ti mi, midang ngai pawimawh lo min tih ka hlau bawk si. A lawm zawng tur fiamthu sawi tur ka hria a ni bawk si lo. Amarawhchu chungte chu ama induh vang leh huphurhawm vang a ni lo va, keima zei loh lutuk vang zawk a ni.

Zan khat chu an sitting room-ah kan pahnih chauhin kan thu dun a. Zawhna ho tê tê, chhan harsa ve ang reng tak tak si, engmaw hleka thu lianpui ni thei si chu min zâwt chhen a. Engati nge i rawn tlai? Enga ti nge chu chu i rawn ken loh? Hman zan khan khawiah nge i len? tih ang chi zawhna ho ang reng tak tak, hmangaihtu leh hmangaih inkara thu lian pui ni thei si an ni a. Ka buai lek lek thin a ni. Inngheng riala thu dunin kan kut chu kan inkhalhsak neuh neuh a. A rimtui inhnawih nam chem chem leh a zam deuh hlek avanga a thaw ri leh deuh halh chuan aw! min va bual â hneh teh reng em! A thil inhnawih leh a incheina hrim hrim chu keini ang thingtlang khua atanga kan hmuh ve phâk tâwk quality hniam tak tak ni mah se chu chuan ka mit hmuha a nihna leh a duhawmna chu a tinêp chuang der si lo.

Tukverh lam hawi pahin, “Thla chu a eng nuam ta hle mai,” a tisap a. Kei pek chuan thla rawn chhuah leh chhuah loh pawh chu ka lo ngaihtuah chang tawh meuh lo va. Pawn lam chu ka han thlir ve a, kan khaw piah tlangdung inkhawh leh lui ruamte chu a lo lang dum ruih a, a mawiin lung an tileng kher mai. Thlifim a rawn thaw  heuh heuh bawk a.

Zan a rei hret hret a, kan rilru pawh a inhnaih tial tial a. Ka rilrua sual rawn tiak tir pawh chu a thang lian sâwt kher mai. Dar 10 a pelh hnu, mut pindan lama a chhungte, a bikin pa ber hnâr ri ka hriat hnu phei chuan a hmui sen no chek mai te chu Eden huan lai taka thei ei thiang loh Evi mita a itawm hliah hliah ang mai khan ka hmu tai tawh a ni. Chutiang hun remchâng leh hun rangkachak meuh pawh chu ka bawhpelh chuan tlangval zei lo, ngaihzawn tlâk loh min tih ka hlau va. Chu chu tlangval chhuak hlim ngaihzawng nei tirin kan hlauh ber chu a ni si a. Engemaw ti tala mipa zâwk ka nihna chu tihlan tulin ka hria a, mahse ka huaisenna chuan a tlin meuh lo zawng a ni e. Duhtak takte bulah ngat zawng, huaisen leh zei hi a lo har khawp mai a lo ni. Rin loh deuh hian min lo hnarin min lo duh lo sê a hmêl chu ka hmuh leh ngam tawh lo emaw a ni awm si a. Ka rilru chu a insual nasa kher mai. Mi huaisen tana thil harsa lo hi mi dawihze tan chuan ralpui phiara phiar a ngâi fo reng a ni.

Hun engemaw chen ka rilru a insual fê hnu-ah ngam leh ngam lovin ka han kuah ve a. Ka beisei aia nasaa min lo kuah lêt pahin a chhing diar diar a. A zam deuh avanga a taksa khur ru der der leh a awm bawr lum thar tharin min rawn nêk takah chuan ka huaisen ve sawt a. A rimtui inhnawih nam chem chem te chu ka rui lo chauh a ni e. Ka intheihnghilh vek a ni ber. A biang nel thepin min rawn nekte chu aw, a tlukpui thil dang hi awm theiin ka ring tawh lo a ni.

Engchen nge chutiang chuan kan inpawm ka hre lova, hriat pawh ka tum lo. Chutah khawvel thil dang zawng zawng âi pawha ka thlan, zing chhun zana ka rilru luah fotu leh duhthusam sâng ber, lei sum leh pâi, tangkarua leh rangkachak âi pawha ka dah chungnun zâwk a hmui sen siah mai leh nel thep mai chu ka fâwp ta a. A thlum, a al, a hân tui viau emaw ka hre lo. Mahse chu thil tê chuan ka thinlung hi a fan chhuak a, ka pum chhungah lût thlain ka taksa pum hian a luah ta vek mai a. Hringfate paradise-ah chengin khawvel hi kan thlawh chhuahsan ta veng veng mai a ni. Chutihlai ngat chuan America president meuh pawh khu ka awt bik lo va, ni lo, khawvelah hian tumah awh bik reng reng ka nei lo a ni  ber zawk.

Duh tâwk ngaha boruak pangngai kan hip leh hnu, khawvela kan rawn kir leh hnu-ah pawh rilru a hlim a, ka nui ru ver ver reng tawh mai a ni. Amarawhchu kan awmna hmunin a zir loh chu thu hran, kan rilrua a lan phâk lêm loh avangin Sodom leh Gomora, Davida mualphona ram chu kan dâi thleng lo.

Hun a lo kal zel a, chu tleirawl khawvel, suangtuahna puarpaw-lêng, dap chawp nun leh duhthusam ram chuan a daih rei lo kher mai. Duhtak ten min duh ve se khawvel parchhuang hial tur leh paradise ni hial tura ka lo rin, hlimna vawrtawp ni tura ka beisei bawk chu ka pha lo chiang kher mai. Ka ban phâk loh leh cho phâk loh emaw ka tih laia hmui itawm ber, vawikhat chauh fâwp tur pawha engkim ka lo huam rilruk thin chu a tak ram a lo thlen meuh chuan lungngaihna thlan pâwn hnawih var, a chhûng lam ruhro hlir khat ang leh, sava tawrhtarh itawm ber, a phêna thang hlauhawm inkam ru reng ang chauh a lo ni si a.

Ni e, zêp lo law law mai teh ang. Duhthawh em emin a hmuite chu ka fâwp a. A âwm bâwr dûp ruh deuh talh mai leh lum thar tharin min han nêk velte chu a hun lai na na na chuan a nuam lo tihrual zawng a ni lo. A rimtui inhnawih nam chem chem leh a zam aw thâm lek lekte chu damdawi ang maiin ka rui a ni ber e. Sunday tlai kan len dun chânga thliin a sam a chhêm len dawr dawr thin te, a hmui sen no chek kâra a ha var rual mawi em em lo lang thit thet leh a nuih zâwnga a mit meng de ser ser te, a biang taitêk mai leh a ir no chek mai te kha aw, a va duhawm thin em!

Mahse hun a lo kal zel a. Ni thar, chawlhkar thar leh thla thar a lo inher chhuak zel a. Fur ruah tui a hul a, favang a lo thleng a, thlasik a lo her chhuak zel bawk a. Hun thar leh ni thar lo chhuak chuan rilru thar leh ngaihdan thar a lo her chhuahpui zel a. Kan inkârah chuan sawi theih chiah loh engemaw a lo awm tan ta. Ka la hmangaih em em a, kan inkar khi chu hnawhpui ka tum char char thin.

Thil awmdan zawng zawng sawi ka tum lo. Chutia engemaw ti deuh taka kan inkâr boruak a lo chian tak vak loh hnu chuan zan khat chu ka va lêng leh a. A samte chu a thlah nalhin a rimtui kher mai. A inbual zo hlim chuan kawr pan tak, taksa lang tlang thei deuh rei ruai hi a ha a. Ka mitah chuan ani tluka nula duhawm leh itawm hi kan khaw chhehvelah chuan awm theiin ka ring lo. Ka rilru chu thup ka tum lo bawka ka mitmeng atang chuan engnge ka ngaihtuah a, ka sawi dawn a hre thei mai thei a ni. Ka la hmangaih tih a hre chiang em em a, chuvang chuan a inchhuang niten ka hre bawk.

Ni danga a aw ngaihnobei tak leh mawi tak ang lo deuh khan, “Eng nge i duh?” a ti a. Chhum deuh nghat hian, “Ka duh chu i hre chiang khawp mai,” ka ti a. Mi chhan ngaihna a hre vak bik lo. A hamhaih chu a meng buai hle a. A thâwk zâwnga a hnute insêp che velte chu hmuhnawm ena en tham niin ka lo hre hman pek a. “Rawn lêng leh turah pawh ka lo ngai tawh lo che a,” a ti a. Kei chuan, “Ani ngawt mai tiraw?” ka ti ringawt a. Ka dinhmun chu ka hre chiang khawp mai. He nula, ka hmangaih ngawih ngawih leh it em em thin hi ka ta tur a ni lo. Mipa lêm thiam tak a ni a. Duh ang reng, duh lo ang renga  mi chhaih buai vel dan thiam tak a ni. Kei  pawh ami ngaihchinna uaiin chuan min hrai rui mek a, ka ât phah lo deuh chauh chu a ni e.

“I bulah hi chuan ransa ang chauh ka ni e. Inbiak chhiat zui kher lovah kan ti a niang chu,”  ka ti a. “Ni e” ti ringawtin min chhang a. A beidawnthlak kher mai. Pindan lehlama a chhungte an awm ve reng avang leh kan boruakin a zir loh em avangin biak zui vak pawh ka tum lo. “Ka kal leh mai ang e. Ka rawn hre reng dawn che nia,” ka ti leh a. Ami chhanna pawh nghak lovin ka chhuak a, tisa leh thinlung chau ngawih ngawih chungin ka haw ta hna hna mai a ni.

Kan khaw chhehvelah chuan nula hmaifai ve tak tak pawh an awm nual. Ka tân erawh chuan nula pakhat chauh a awm. Ka tlawmngaihna leh chapo theihna zawng zawng sawm khawma lên loh ka tum pawhin harsa ka ti thin ngang mai. Loh theih loh thilah kan inhmu zauh zauh a. Tha takin kan inbia a. Mi zingah hlim taka a awmin ka lawm lo va, ngui deuh hlek leh lungleng ve awm hlea ka hmuhin ka awm a nuam thung. Ka hmangaihna leh hmêltha ka tihna chu a pangngai reng a ni.

Chuta tanga reivak lovah chuan an chhungkuain Aizawlah an pêm ta a. Kei pawh zirna sang zâwk ûmin vairam kal ka tum bawk a. Chung lai vel chuan kan inhmu a. An ina chaw ei turin min sawm a. Sawi tawh ang khan a sawmna chu ka va tihlawhtlin sak a. Chumi ni chu a nulat  lai ka hmuh hnuhnun ber a lo ni ta a ni.

Vairam atanga ka haw leh hnu, bazara kan inhmuh chuan a zam ve hle mai. Sawi tur kan hre lo ve ve.

Heng  thawnthu hluite hi a hun lai chuan buaipui viau mah ila sik leh sa inthlakin hnah thar no zâwk leh mâwi zawk a chhuah ang hian rilru-ah thil thar dang a rawn chhuak zel a. Tichuan tunhmaa kan rilru luah tam bertu meuh pawh kha zawi zawia romei a thâm ral ang hian a lo ral hret hret a, chumi rual chuan a luahlantu thil thar dang tha zâwk leh hlu zâwk, mâwi zâwk leh duhawm zâwk, ropui zâwk leh zahawm zâwkin ka thinlungah hmun a chang tam deuh deuh bawk a. Khawvelah hian hmeichhe pakhat chauh emaw awm kan tih thin laite kha chu ât lâi thil mai an ni. Tunhma lam thil chu niin a tlâk pui tawh a, tunah zawng hun thar duhawm zâwk leh mâwi zâwk kan chuangkai ta. Tleirawl ât laia thil thlengte kha zawng “An chuai zo ta” tia bye bye liam tâwk chauh an lo ni e.

Kei zawng, tuna ka chanvo, ka dinhmun tâwk tura Pathian min ruatsakah hian ka hlim a, ka lawm em em a ni. Thinghnah hring dep dup leh pangpar vul chik chêkte hi an lo mawi thar leh a. Ni chhuak apiangin lawmna thar min pe bawk nen; ka nupui fanaute an dam a, kei ka dam bawk a, rampum chhiat rupna a thleng te a nih em loh chuan khawvel letliama ka rualpuite ka awt bik lo a ni.

A tâwp nân kan thuziah lai nena inhnaih lem lo thil han sawi tel ka duh. Chu chu ‘rinawm’ kan tih leh ‘rinawm lo’ kan tih inkâr hi a ni. Mi pakhat tana rinawm lo tak kha midang tâna rinawm tak a ni thei. Nula pakhat chuan a bialpa chu pasal a neih san daih mai a. A neihsan tân chuan a rinawm lo chu a ni mai a. A neih zâwka tan erawh chuan mahni bialpa vawn lai pawh thlah thak ngama amah neitu chu nula rinawm tak a ni. Nu pakhat chuan a pasal fanaute tlansanin tlangval dang a um daih mai a. Chutiang mi chu uirê tiin denhlum, tlâkah kan ngai maithei; mahse mahni pasal fanaute meuh pawh thlahlel hlei thei lo khawpa a ûm tlangval tân chuan nu rinawm ber, hmangaihtu diktak tih loh phal rual a ni lo. Kan thlirna tlânga zir a ni e.

Thangkhat lian zet a ni tawh. Nun hlui zamual liam hnu, kohkir theih tawh loh chu ‘A chuai zo ta’ tia bye bye chungin hma lama kâwl êng mâwi tak chu ka thlir ni tin thin.r

Love is like a dying ember, and only memories remain.